Na froncie i przy palecie

W Bibliotece – Centrum Kultury w Szczuczynie odbyło się otwarcie wystawy „NA FRONCIE I PRZY PALECIE. Wojna 1920 roku w plakacie”. Program obejmował krótką informację na temat Bitwy Warszawskiej i plakatu jako środka propagandowego oraz filmu „Cud Wisły 1920” akademii poświęconej temu wydarzeniu zorganizowanej przez Chicagowskie Towarzystwo Chopinowskie w 2020 r.

BITWA WARSZAWSKA 1920 R.

W dniach 13-25 sierpnia 1920 r. na przedpolach Warszawy rozegrała się decydująca bitwa wojny polsko-bolszewickiej. Określana mianem „cudu nad Wisłą” i uznawana za 18. przełomową bitwę w historii świata, która zadecydowała
o zachowaniu przez Polskę niepodległości i uratowaniu Europy przed bolszewizmem.
Geneza i początek wojny polsko-bolszewickiej
Wojna polsko-bolszewicka rozpoczęła się krótko po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Będąca początkiem wojny Operacja „Wisła” rozpoczęta została z rozkazu Lenina już 18 listopada 1918 roku.
Pokonanie Polski było dla Lenina celem taktycznym – głównym było udzielenie pomocy komunistom, którzy w tym samym okresie próbowali rozpocząć rewolucję w Niemczech i w krajach powstałych z rozpadu Austro-Węgier.
Bitwa Warszawska
Bitwa Warszawska rozpoczęła się 13 sierpnia walką o przedpole stolicy, m.in. o Radzymin, który kilkanaście razy przechodził z rąk do rąk. 14 sierpnia działania zaczepne na linii rzeki Wkry podjęła 5. Armia gen. Władysława Sikorskiego. Ciężkie boje, zakończone polskim sukcesem, miały miejsce również pod Pułtuskiem i Serockiem.
Jednym z ważnych fragmentów Bitwy Warszawskiej było zdobycie 15 sierpnia przez kaliski 203. Pułk Ułanów sztabu 4 armii sowieckiej w Ciechanowie, a wraz z nim – kancelarii armii, magazynów i jednej z dwóch radiostacji, służących Sowietom do utrzymywania łączności z dowództwem w Mińsku.
Przestrojono polski nadajnik na częstotliwość sowiecką i rozpoczęto zagłuszanie nadajników wroga czytając przez dwie doby bez przerwy teksty Pisma Świętego, dzięki czemu druga z sowieckich radiostacji nie mogła odebrać rozkazów. Faza obronna Bitwy Warszawskiej trwała do 16 sierpnia, kiedy to, dzięki działaniom marszałka Piłsudskiego, nastąpił przełom.Dowodzona przez niego grupa manewrowa, w skład której wchodziło pięć dywizji piechoty i brygada kawalerii, przełamała obronę bolszewicką w rejonie Kocka i Cycowa, a następnie zaatakowała tyły wojsk bolszewickich nacierających na Warszawę. Tuchaczewski musiał wycofać się nad Niemen. Ostateczną klęskę bolszewicy ponieśli pod Osowcem, Białymstokiem i Kolnem.
Działania pościgowe wojsk polskich
19 sierpnia jednostki polskie na rozkaz Piłsudskiego przeszły do działań pościgowych, które trwały do 25 sierpnia.
Według odnalezionych w ostatnich latach i ujawnionych w sierpniu 2005 r. dokumentów Centralnego Archiwum Wojskowego, już we wrześniu 1919 r. szyfry Armii Czerwonej zostały złamane przez por. Jana Kowalewskiego.
Manewr polskiej kontrofensywy udał się zatem m.in. dzięki znajomości planów i rozkazów strony rosyjskiej i umiejętności wykorzystania tej wiedzy przez polskie dowództwo.
Osiemnasta przełomowa bitwa w historii świata
W wyniku Bitwy Warszawskiej straty strony polskiej wyniosły: ok. 4,5 tys. zabitych, 22 tys. rannych i 10 tys. zaginionych.
Straty zadane Sowietom nie są znane. Przyjmuje się, że ok. 25 tys. żołnierzy Armii Czerwonej poległo lub było ciężko rannych, 60 tys. trafiło do polskiej niewoli, a 45 tys. zostało internowanych przez Niemców.

PLAKATY Z OKRESU WOJNY POLSKO-BOLSZEWICKIEJ
„Do broni! Ojczyzna was wzywa!”
Młode, odradzające się po latach niebytu, Państwo Polskie u progu niepodległości w 1919 roku stanęło w obliczu ogromnego zagrożenia – inwazji ze strony Rosji Radzieckiej. Skuteczny najazd potężnego sąsiada pogrzebałby marzenia Polaków o własnym państwie. Dlatego władze, wspierane przez wiele środowisk niepodległościowych, robiły wszystko, żeby zmobilizować społeczeństwo wobec nieuchronnej konfrontacji militarnej. Działania mobilizacyjne były widoczne szczególnie wyraźnie w dziedzinie propagandy. Stawiała sobie ona za cel pozyskanie możliwie jak najszerszych mas społeczeństwa do podjęcia wysiłku wojennego. Jednymi z najbardziej sugestywnych przykładów działań propagandowych były masowo drukowane plakaty werbunkowe, które wzywały do wstępowania w szeregi Armii Ochotniczej lub nakłaniały do finansowego wspierania działań wojskowych. Propaganda plakatów polegała nie tylko na odwoływaniu się do patriotycznego obowiązku Polaków, ale także na wyolbrzymianiu wizerunku wroga. Barbarzyńskie – jak je przedstawiano – hordy Sowietów reprezentowały odmienne wartości, nieznane w kręgu europejskich demokracji. Autorzy plakatów pokazywali zderzenie tych dwóch cywilizacji jako odwieczną walkę dobra ze złem – wrogom przydawano karykaturalne rysy i przypisywano brak poszanowania elementarnych zasad cywilizacyjnych, które „azjatyccy najeźdźcy” chcieli unicestwić, a w ich miejsce ustanowić nowy, obcy naszej kulturze i tradycji ład społeczny.

Na plakatach pojawiały się emocjonalne hasła, które korespondowały z grafikami np.:
– „Jak na opoce oprze się Państwo Polskie na pożyczce złotej!”,
– „Nam twierdzą będzie każdy próg”,
– „Do broni! Ojczyzna was wzywa!”
czy cytat z Józefa Piłsudskiego
– „Rzeczą żołnierza jest stworzyć dla Ojczyzny piorun, co błyska, a gdy trzeba – uderzy”.
Autorami plakatów z lat 1919–1920 byli wybitni artyści m.in. Edmund Bartłomiejczyk, Bogdan Nowakowski, Edmund John, Kamil Mackiewicz, Stanisław Sawiczewski, Felicjan Szczęsny – Kowarski. Ich praca jest dowodem na zaangażowanie środowiska artystycznego w wysiłek całego społeczeństwa na rzecz obrony niepodległości.

NA FRONCIE I PRZY PALECIE
Wojna 1920 roku w plakacie

„Wojna 1920 roku to nasz pierwszy, tak ogromny triumf od czasu Wiktorii Wiedeńskiej na ogólnoeuropejską, ba światową skalę, powstrzymało ono napór bolszewików i opóźniło ich panowanie nad wschodnią częścią Europy o dwie dekady. Była to też jedyna porażka Czerwonej Armii, potwierdzona traktatem pokojowym.”
Na wystawie eksponujemy m.in. plakaty ze zbiorów Muzeum Wojska Polskiego wydane w formie zestawu – „Teki”. Są to plakaty propagandowe zarówno polskie jak i bolszewickie. Dodatkowo w skład teczki wchodzi opracowanie historyczne dotyczące zarówno samej wojny w sensie militarnym, jak i wojny propagandowej przygotowane przez Pana prof. dra hab. Janusza Ciska i Panią Elżbietę Radecką.

Opis od wydawcy.

Nasza wystawa składa się z reprodukcji plakatów:
– z teki: NA FRONCIE I PRZY PALECIE” Wojna 1920 roku w plakacie
– oraz plakatów: MARSZAŁEK JÓZEF PIŁSUDSKI

1. DO BRONI! WSTĘPUJCIE DO WOJSKA POLSKIEGO! WYDZAŁ WERBUNKOWO-ZACIĄGOWY, ZARZĄD CYWILNY ZIEM WSCHODNICH
2. DO BRONI! WSTĘPUJCIE DO ARMI OCHOTNICZEJ
3. NA POMOC! WSZYSTKO DLA FRONTU! WSZYSCY NA FRONT!
4. HEJ! KTO POLAK NA BAGNETY!!
5. KTO W BOGA WIERZY – W OBRONIE OSTROBRAMSKIEJ, POD SZTANDAR ORŁA I POGONI!
6. NAM TWIERDZĄ BĘDZIE KAŻDY PRÓG
7. DO BRONI! OJCZYZNA WAS WZYWA!
8. BROŃ PRZED WROGIEM TWĄ RODZINĘ!
9. JAŚNIEWIELMOŻNA POLSKA. OSTATNI PIES ENTENTY
10. DO BRONI! WRÓG U GRANIC OJCZYZNY! WSTĘPUJCIE DO ARMI OCHOTNICEJ!
11. WSTĄP DO WOJSKA! BROŃ OJCZYZNY!
12. CHŁOPIE! POLSKI OBSZARNIKCHCEZROBIĆ Z CIEBIE NIEWOLNIKA! TAK BYĆ NIE MOŻE!
13. MARSZAŁEK JÓZEF PIŁSUDSKI.
14. …”RZECZĄ ŻOŁNIERZA JEST STWORZYĆ DLA OJCZYZNY PIORUN, CO BŁYSKA, A GDY TRZEBA UDERZY”…
15. ON Z NARODEM NARÓD Z NIM. JÓZEF PIŁSUDSKI NACZELNIK PAŃSTWA I NACZELNY WÓDZ PIERWSZY MARSZAŁEK POLSKI
16. MARSZAŁEK JÓZEF PIŁSUDSKI NA KASZTANCE
17. DO BRONI! TAK WYGLĄDA WIEŚ POLSKA ZAJĘTA PRZEZ BOLSZEWIKÓW
18. BIJ BOLSZEWIKA
19. JÓZEF PIŁSUDSKI
20. TYLKO WŁASNE WOJSKO OBRONI KRAJ I NARÓD
21. WOLNOŚĆ BOLSZEWICKA
22. WRÓG NADCHODZI – PATRZ CO NIESIE!
23. KOSY W RĘCE

W ramach obchodów 100 rocznicy Bitwy Warszawskiej w Chicago w kościele „Świętej Trójcy” odbyła się 26 sierpnia 2020 roku uroczysta akademia w ramach programu Nasze Chicago „Cud Wisły 1920” poświęcona temu wydarzeniu. Organizatorem było Chicagowskie Towarzystwo Chopinowskie, którą to obejrzeli zebrani goście.

Prelegentem spotkania był Andrzej Szabelski starszy instruktor BCK w Szczuczynie.
Wystawę i film można oglądać do końca sierpnia w godzinach pracy BCK.

Link do programu Nasze Chicago 2020-08-26: „Akademia Cud Wisły Chicago”:

https://www.youtube.com/watch?v=2KFDyKcjj3U

Tekst i foto: Andrzej Szabelski/Barbara Paszkowska